آزمایشگاه PCR به دلیل حساسیت بالای این تست در تشخیص عوامل بیماریزا باید ویژگیهای خاصی داشته باشد تا از آلودگی متقابل، خطای تشخیصی و نتایج کاذب جلوگیری شود. طراحی، تجهیزات، کنترل کیفی و دستورالعملهای اجرایی این آزمایشگاهها باید مطابق با استانداردهای بینالمللی مانند CLSI، WHO و ISO 15189 باشد.
فهرست مطالب
۱. طراحی و بخشهای آزمایشگاه PCR
آزمایشگاه PCR باید دارای بخشهای مجزا باشد تا از آلودگی نمونهها و خطای نتایج جلوگیری شود. این بخشها عبارتاند از:
🔹 اتاق آمادهسازی نمونه: جایی که نمونههای بیمار دریافت، ثبت و آماده استخراج DNA یا RNA میشوند.
🔹 اتاق استخراج اسید نوکلئیک: محیطی ایزوله برای استخراج ماده ژنتیکی از نمونه، با تجهیزات مخصوص مانند هودهای بیولوژیکی کلاس II.
🔹 اتاق آمادهسازی مستر میکس و واکنش PCR: منطقهای مجزا برای تهیه واکنش PCR که نباید در تماس با نمونههای استخراجشده باشد.
🔹 اتاق تکثیر و آنالیز PCR: فضایی که در آن دستگاه ترموسایکلر (Thermocycler) برای انجام PCR و دستگاه Real-Time PCR برای تشخیص کمی و کیفی قرار دارد. این بخش باید از سایر بخشها جدا باشد تا از آلودگی با DNA تکثیرشده جلوگیری شود.
۲. تجهیزات و مواد موردنیاز
🔸 ترموسایکلر (Thermal Cycler): دستگاهی که چرخههای دمایی لازم برای تکثیر DNA را انجام میدهد.
🔸 Real-Time PCR: دستگاهی که علاوه بر تکثیر DNA، امکان تشخیص همزمان (Fluorescent detection) و اندازهگیری دقیق میزان اسید نوکلئیک را فراهم میکند.
🔸 هود بیولوژیکی کلاس II: برای جلوگیری از آلودگی هنگام آمادهسازی نمونهها و کار با مواد بیولوژیکی.
🔸 میکروپیپتهای دقیق: برای انتقال حجمهای بسیار کم (مانند ۰.۵ تا ۱۰ میکرولیتر) بدون ایجاد خطا.
🔸 مواد شیمیایی موردنیاز: شامل پرایمرهای اختصاصی، نوکلئوتیدها، DNA پلیمراز مقاوم به حرارت (مانند Taq Polymerase)، بافرهای PCR و مارکرهای DNA.
۳. کنترل کیفی و جلوگیری از آلودگی در آزمایشگاه PCR
به دلیل حساسیت بالای این روش، رعایت استانداردهای کنترل کیفی بسیار ضروری است:
🔹 استفاده از کنترل مثبت و منفی در هر آزمایش: کنترل مثبت حاوی DNA هدف و کنترل منفی فاقد DNA هدف است تا از صحت عملکرد آزمایش اطمینان حاصل شود.
🔹 تعویض مرتب تجهیزات و ابزارهای یکبارمصرف: مانند سرسمپلرهای فیلتردار، تیوبهای PCR و دستکشها برای جلوگیری از آلودگی.
🔹 ضدعفونی کردن سطوح و تجهیزات: استفاده از اتوکلاو، UV، اتانول ۷۰٪ و هیپوکلریت سدیم برای از بین بردن DNAهای آلودهکننده.
🔹 تقسیمبندی کار با نمونهها: پرسنل باید از لباسهای محافظ، ماسک، دستکش و گان یکبارمصرف استفاده کنند و در هر بخش از آزمایشگاه فقط با مواد مخصوص همان بخش کار کنند.
۴. ویژگیهای محیطی و تهویه آزمایشگاه PCR
🔸 فشار هوای منفی در بخش استخراج نمونهها: برای جلوگیری از انتشار آئروسلهای آلودهکننده.
🔸 دمای ثابت و رطوبت کنترلشده: نگهداری مواد شیمیایی در دمای مناسب، معمولاً آنزیمهای PCR در -۲۰°C و نمونههای استخراجشده در -۸۰°C.
🔸 سیستم تهویه با فیلتر HEPA: برای جلوگیری از انتقال آلودگیهای میکروبی و ذرات DNA در هوا.
۵. نیروی انسانی متخصص در آزمایشگاه PCR
🔹 پرسنل آزمایشگاه باید آموزشدیده و آشنا به تکنیکهای ژنتیک مولکولی، استخراج اسید نوکلئیک، طراحی پرایمر و آنالیز دادههای Real-Time PCR باشند.
🔹 انجام PCR نیاز به مهارت دقیق در کار با میکروپیپت، توانایی تحلیل نمودارهای Amplification Curve و Melt Curve و آشنایی با اصول کنترل کیفی دادهها دارد.
آزمایشگاه PCR یک آزمایشگاه تخصصی است که برای تشخیص و تعیین مقدار مواد ژنتیکی از ارگانیسم های خاص مانند ویروسها، باکتریها، قارچها و سلول های سرطانی استفاده میشود. آزمایشگاه PCR باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
• دارای دستگاه PCR با قابلیت تقویت و تشخیص دقیق و سریع مواد ژنتیکی باشد. دستگاه PCR باید قابل اطمینان، کارآمد، قابل کالیبراسیون و نگهداری باشد.
بیشتر بخوانید:آموزش تکنیک HRM برای شناساسی ژنوتیپ و جهش ها
• دارای تجهیزات و مواد لازم برای استخراج، پالایش، تعدادسنجی و تضعیف DNA و RNA از نمونه های بالینی یا آزمایشگاهی باشد. این تجهیزات و مواد شامل سواب، لوله، بافر، نوکلئوتید، پرایمر، آنزیم پلیمراز، عامل فلورسنت، الکتروفورز ژل و دستگاه خوانش فلورسنس هستند.
• دارای نظام کنترل کیفیت باشد که بتواند صحت و دقت نتایج آزمایش را تضمین کند. این نظام شامل استفاده از نمونه های مثبت و منفی کنترل، رعایت پروتکل های استاندارد، اجرای آزمونهای خط سیر، حساسیت، خط لوله و تحلیل داده ها هستند.
• دارای نظام ثبت و ارسال نتایج آزمایش به مراجع مربوطه باشد. این نظام باید قابل ردگیری، قابل حفاظت، قابل اعتبارسنجی و قابل اطلاع رسانی باشد.
• دارای نظام بهداشت و امنیت باشد که بتواند از انتقال عفونت ها جلوگیری کند. این نظام شامل رعایت شرایط استریل بودن فضا، تجهیزات و لوازم، استفاده از لباس فردی محافظ، دستکش، ماسک و عینک، جداسازی فضا به سه منطقه پذیرش نمونه، تقویت DNA و تحلیل DNA، حذف صحیح پسماندها هستند.
برخلاف آزمایش PCR در آزمایشگاه، تست PCR در منزل یا محل کار نیاز به تجهیزات و مواد کمتری دارد و سریع تر و راحت تر انجام میشود. اما این تست دقت و حساسیت کمتری نسبت به آزمایش PCR در آزمایشگاه دارد و ممکن است نتایج غلط منفی یا غلط مثبت داشته باشد. بنابراین، تست PCR در منزل فقط برای افرادی که علائم کرونا دارند یا با افراد مبتلا به کرونا در تماس بوده اند توصیه میشود.
برای اطلاعات بیشتر و مشاوره برای راه اندازی بخش PCR در آزمایشگاه خود با کارشناسان ما در شرکت ماناتک در تماس باشید.
استانداردی که در آزمایشگاه pcr مورد نیاز هست تقریبا هیج آزمایشگاهی رعایت نمیکنه ولی برای گرفتن مجوز ها و بازدید بازرس صرفا این کارها انجام میشه
سلام دوست عزیز.
البته که همه ی آزمایشگاه ها این طور نیستند ولی بله حرف شما متینه و ممکنه درصد کمی از دوستان این شرایط حداقلی را رعایت نکنند.