شیوع HPV در ایران

ویروس HPV: معرفی و اهمیت

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از شایع‌ترین ویروس‌های منتقل شده از راه جنسی است که بیش از ۱۰۰ نوع مختلف دارد. این ویروس از طریق تماس مستقیم پوست با پوست منتقل می‌شود، به ویژه تماس‌های جنسی واژینال، مقعدی و دهانی. برخی انواع این ویروس (مانند HPV 16 و 18) پرخطر محسوب می‌شوند و می‌توانند منجر به سرطان‌هایی مانند سرطان دهانه رحم، آلت تناسلی، مقعد، و حتی برخی سرطان‌های دهان و گلو شوند.

با توجه به اهمیت سلامت جنسی و بهداشت باروری، بررسی شیوع و مدیریت این ویروس در هر کشوری ضروری است. ایران به دلیل شرایط فرهنگی، اجتماعی و مذهبی خاص خود، با چالش‌هایی در زمینه آگاهی عمومی، تشخیص و پیشگیری روبرو است که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

شیوع HPV در جهان

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، HPV بیش از 80 درصد جمعیت فعال جنسی جهان حداقل یک بار در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند. نرخ شیوع انواع پرخطر HPV در زنان بین 20 تا 35 سالگی بیشتر است. این ویروس یکی از عوامل اصلی سرطان دهانه رحم است که سالانه حدود ۳۵۰ هزار مرگ در جهان به آن نسبت داده می‌شود.

شیوع HPV در ایران: وضعیت آماری و مطالعات میدانی

مطالعات متعدد در ایران نشان می‌دهد که شیوع کلی HPV در زنان بین 5 تا 13 درصد متغیر است، البته این درصد بسته به منطقه، روش نمونه‌گیری، و گروه مورد مطالعه متفاوت است. برای نمونه:

• مطالعه‌ای در تهران که روی زنان مراجعه‌کننده به کلینیک‌های زنان انجام شد، نشان داد که حدود 9 درصد از این زنان به HPV مبتلا هستند که حدود 4 درصد از آن‌ها انواع پرخطر ویروس را دارند.
• در پژوهشی دیگر که در چند استان ایران انجام شد، شیوع HPV پرخطر در زنان بین 2 تا 7 درصد گزارش شده است.
• در یک مطالعه صورت گرفته در دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیوع HPV در زنان 8 درصد بوده که انواع 16 و 18 بیشترین فراوانی را داشته‌اند.

مطالعات درباره مردان در ایران کمتر است، ولی برخی تحقیقات نشان می‌دهد حدود 5 تا 8 درصد مردان فعال جنسی نیز ناقل ویروس HPV هستند، که می‌تواند منجر به انتقال به شرکای جنسی‌شان شود.

عوامل مؤثر بر شیوع HPV در ایران

1. سن و رفتارهای جنسی

شروع فعالیت جنسی در سنین پایین‌تر، تعداد شرکای جنسی بیشتر، و عدم استفاده از روش‌های محافظتی مانند کاندوم، مهم‌ترین عوامل افزایش خطر ابتلا به HPV هستند. هرچند در ایران به دلیل شرایط فرهنگی، بحث در مورد رفتارهای جنسی محدود است، اما مطالعات نشان می‌دهد که تغییر الگوهای اجتماعی و افزایش ارتباطات جنسی خارج از ازدواج، بر افزایش شیوع این ویروس تأثیرگذار است.

2. آگاهی و آموزش عمومی

کمبود آموزش‌های جامع در مدارس و جامعه در خصوص HPV و بیماری‌های منتقله جنسی باعث شده که بسیاری از افراد از خطرات این ویروس و راه‌های پیشگیری آن اطلاع کافی نداشته باشند.

3. واکسیناسیون HPV

واکسن HPV که برای پیشگیری از انواع پرخطر این ویروس استفاده می‌شود، در ایران وارد شده اما هنوز به صورت برنامه ملی و فراگیر اجرا نشده است. هزینه واکسن و نگرانی‌های فرهنگی در مورد واکسیناسیون نوجوانان از موانع مهم در گسترش واکسیناسیون است.

4. عوامل زیستی و سیستم ایمنی

ضعف سیستم ایمنی بدن، وجود سایر عفونت‌ها و وضعیت سلامت عمومی نیز می‌تواند در ابتلا و تداوم عفونت HPV نقش داشته باشد.

روش‌های تشخیص و غربالگری HPV

تشخیص دقیق HPV نیازمند آزمایش‌های مولکولی مانند PCR است که قادر به شناسایی نوع ویروس و بار ویروسی می‌باشد. تست پاپ‌اسمیر (Pap smear) نیز به عنوان یک روش غربالگری رایج برای شناسایی سلول‌های غیر طبیعی در دهانه رحم به کار می‌رود.

در ایران، استفاده از این آزمایش‌ها بیشتر در مراکز تخصصی و بیمارستان‌های بزرگ انجام می‌شود و برنامه ملی غربالگری منظم هنوز به صورت گسترده اجرا نشده است. این امر موجب می‌شود که بسیاری از موارد پیش‌سرطانی یا سرطان دهانه رحم دیر تشخیص داده شوند.

پیامدهای سلامت ناشی از HPV

سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم سومین سرطان شایع در زنان جهان و یکی از دلایل اصلی مرگ و میر زنان ایرانی است. بیش از ۹۰ درصد موارد سرطان دهانه رحم به عفونت‌های مزمن با انواع پرخطر HPV نسبت داده می‌شود.

زگیل‌های تناسلی و سایر بیماری‌ها

عفونت با انواع کم‌خطر HPV منجر به ایجاد زگیل‌های تناسلی می‌شود که علاوه بر ناراحتی جسمی، مسائل روانی و اجتماعی نیز به دنبال دارد. همچنین انواع پرخطر ممکن است باعث سرطان‌های مقعد، آلت تناسلی، و برخی سرطان‌های دهان و گلو شوند.

اقدامات پیشگیرانه و کنترل HPV در ایران

1. ارتقای سطح آگاهی

اجرای برنامه‌های آموزشی جامع در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز بهداشتی درباره HPV، روش‌های انتقال، علائم و پیشگیری می‌تواند به کاهش شیوع ویروس کمک کند.

2. توسعه واکسیناسیون

ایجاد برنامه واکسیناسیون سراسری برای دختران نوجوان (و به تدریج پسران) با واکسن‌های چهارگانه یا نه‌گانه HPV، یک راهکار کلیدی برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم و دیگر بیماری‌های مرتبط است.

3. بهبود برنامه‌های غربالگری

گسترش دسترسی به تست‌های پاپ‌اسمیر و HPV به صورت منظم، بخصوص برای زنان در سنین پرخطر، به شناسایی زودهنگام ضایعات پیش‌سرطانی و درمان به موقع آن کمک می‌کند.

4. تقویت نظام مراقبت‌های بهداشتی

توسعه و بهبود خدمات بهداشتی و درمانی در مناطق محروم و روستایی، آموزش کادر درمان و فراهم کردن تجهیزات آزمایشگاهی ضروری است.

چالش‌ها و موانع

• محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی: تابوهای جنسی و ترس از قضاوت اجتماعی باعث می‌شود افراد از انجام تست‌ها و حتی گفتگو درباره HPV پرهیز کنند.
• عدم وجود برنامه ملی واکسیناسیون گسترده: واکسن گران‌قیمت و عدم حمایت کامل دولتی از برنامه واکسیناسیون، مانع بزرگی است.
• کمبود داده‌های ملی و پایگاه‌های اطلاعاتی: نبود داده‌های جامع باعث دشواری در برنامه‌ریزی صحیح و هدفمند می‌شود.
• دسترسی محدود به خدمات آزمایشگاهی و درمانی در برخی مناطق: مشکلات اقتصادی و جغرافیایی باعث نابرابری در دسترسی به خدمات بهداشتی شده است.

ویروس HPV و بیماری‌های مرتبط با آن، یکی از مسائل مهم سلامت عمومی در ایران است که نیازمند توجه ویژه، برنامه‌ریزی و منابع کافی است. پیشرفت‌های علمی و پزشکی در تشخیص، واکسیناسیون و درمان این ویروس، فرصت مناسبی برای کنترل و کاهش بار بیماری‌های مرتبط فراهم کرده است. آموزش‌های جامع، اجرای برنامه‌های واکسیناسیون و غربالگری منظم، به ویژه در میان دختران و زنان جوان، کلید موفقیت در کاهش شیوع و عوارض این ویروس است.

بررسی‌های علمی و پژوهش‌های جدید در ایران

طی یک دهه اخیر، پژوهش‌های متعددی درباره شیوع و انواع HPV در ایران انجام شده است که نشان‌دهنده روند رو به رشد آگاهی و تلاش‌های علمی برای کنترل این ویروس هستند. به عنوان مثال:

• مطالعه مولکولی روی نمونه‌های زنان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی در تهران و اصفهان نشان داد که بیشترین شیوع مربوط به HPV 16 و 18 است، که این دو نوع پرخطر اصلی‌ترین عامل سرطان دهانه رحم به شمار می‌روند.
• برخی تحقیقات ترکیبی از نمونه‌گیری زنان در مناطق شهری و روستایی را مورد بررسی قرار داده‌اند و نتایج نشان می‌دهد که شیوع HPV در مناطق کمتر توسعه یافته بالاتر است که نشان‌دهنده نیاز به تمرکز بیشتر روی آموزش و دسترسی به خدمات پزشکی در این مناطق است.
• مطالعاتی که تأثیر عوامل ژنتیکی و ایمنی بدن را بر تداوم عفونت HPV بررسی کرده‌اند، اهمیت سیستم ایمنی سالم در دفع ویروس را تایید کرده‌اند.

این پژوهش‌ها، با توجه به محدودیت‌های مالی و فرهنگی، نقطه شروع مهمی برای تدوین استراتژی‌های بهداشتی موثر در کشور به شمار می‌آیند.

تأثیرات روانی و اجتماعی شیوع HPV

عفونت HPV علاوه بر پیامدهای جسمی، تأثیرات روانی قابل توجهی بر افراد مبتلا دارد:

• بسیاری از افراد به دلیل کم‌اطلاعی و استیگما (برچسب‌زنی اجتماعی) نسبت به عفونت‌های جنسی، دچار اضطراب، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس می‌شوند.
• نگرانی از انتقال ویروس به شریک جنسی و ترس از طرد شدن، بار روانی سنگینی ایجاد می‌کند.
• نبود برنامه‌های حمایت روانی و مشاوره‌ای تخصصی در مراکز بهداشتی، این مشکلات را تشدید می‌کند.

برای کاهش این مشکلات، ایجاد برنامه‌های آموزش روانی و حمایت اجتماعی همراه با آموزش‌های پزشکی ضروری است.

نقش سیاست‌گذاری و برنامه‌های بهداشتی در کنترل HPV

برای موفقیت در کنترل HPV، سیاست‌گذاران بهداشتی ایران باید برنامه‌های چندجانبه و جامع تدوین کنند:

1. برنامه ملی واکسیناسیون HPV:اجرای واکسیناسیون رایگان یا با هزینه کم برای دختران نوجوان (۹ تا ۱۳ سال) و در مراحل بعدی پسران، یکی از موثرترین راه‌ها برای کاهش شیوع ویروس و سرطان‌های مرتبط است.
2. گسترش برنامه‌های غربالگری منظم:تدوین و اجرای برنامه‌های غربالگری منظم با پوشش سراسری، آموزش کادر درمانی و تجهیز آزمایشگاه‌ها می‌تواند میزان تشخیص به موقع را افزایش دهد.
3. آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی:برنامه‌های رسانه‌ای، آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها، و کمپین‌های عمومی باید به منظور افزایش آگاهی و کاهش تابوهای مرتبط با بیماری‌های منتقله جنسی اجرا شوند.
4. حمایت از پژوهش و تولید واکسن داخلی:سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های داخلی برای تولید واکسن HPV می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و دسترسی را بهبود ببخشد.

چشم‌انداز آینده

با توجه به پیشرفت‌های علمی، افزایش آگاهی و ورود واکسن‌های موثر، چشم‌انداز کاهش شیوع HPV در ایران مثبت است، اما نیازمند:

• همکاری بین بخشی بین وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها.
• تأمین بودجه کافی برای واکسیناسیون و برنامه‌های غربالگری.
• ارتقای زیرساخت‌های بهداشتی به ویژه در مناطق محروم.
• حمایت روانی و اجتماعی از مبتلایان.

با اتخاذ این اقدامات، می‌توان انتظار داشت که طی ۱۰ تا ۲۰ سال آینده، میزان ابتلا به HPV و سرطان‌های مرتبط به شکل قابل توجهی کاهش یابد.

واکسیناسیون HPV در جهان: تجربه‌ها و دستاوردها

واکسن HPV یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های بهداشتی دهه‌های اخیر است که توانسته است شیوع انواع پرخطر HPV را در بسیاری از کشورها به طور چشمگیری کاهش دهد. واکسن‌های متداول عبارتند از:

• واکسن دو ظرفیتی (Cervarix): محافظت در برابر HPV 16 و 18 که مسئول بیشترین موارد سرطان دهانه رحم هستند.
• واکسن چهار ظرفیتی (Gardasil): محافظت در برابر HPV 6، 11، 16 و 18 که علاوه بر سرطان، زگیل‌های تناسلی را نیز پیشگیری می‌کند.
• واکسن نه‌ ظرفیتی (Gardasil 9): پوشش گسترده‌تری در برابر ۹ نوع HPV پرخطر و کم‌خطر دارد.

تأثیرات واکسیناسیون در کشورهای پیشرفته

• کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی که برنامه‌های واکسیناسیون گسترده و منظم دارند، کاهش چشمگیری در ابتلا به HPV و ضایعات پیش‌سرطانی گزارش کرده‌اند.
• مثلاً در استرالیا که یکی از اولین کشورهایی بود که واکسیناسیون سراسری دختران و پسران را آغاز کرد، طی یک دهه کاهش قابل توجهی در موارد زگیل تناسلی و سرطان دهانه رحم دیده شده است.
• گزارش‌ها نشان می‌دهند واکسیناسیون اگر قبل از شروع فعالیت جنسی انجام شود، کارایی بالایی دارد.

وضعیت واکسیناسیون HPV در ایران

واکسن HPV چند سالی است وارد ایران شده، اما هنوز برنامه واکسیناسیون سراسری و رایگان مانند کشورهای پیشرفته اجرا نشده است. دلایل این موضوع عبارت‌اند از:

• هزینه بالای واکسن: واکسن‌های HPV قیمت نسبتاً بالایی دارند و زیرساخت‌های پرداخت و حمایت مالی کافی برای همه افراد وجود ندارد.
• محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی: برخی نگرانی‌ها درباره تأثیر واکسن بر رفتارهای جنسی نوجوانان و عدم آگاهی کامل درباره ضرورت واکسیناسیون، مانع پذیرش گسترده شده است.
• کمبود اطلاع‌رسانی: نبود کمپین‌های جامع و هدفمند برای آموزش خانواده‌ها و نوجوانان.
• عدم سیاست‌گذاری منسجم: برنامه ملی واکسیناسیون HPV هنوز در دستور کار جدی وزارت بهداشت قرار نگرفته یا به کندی پیش می‌رود.

با این وجود، برخی کلینیک‌ها و مراکز خصوصی واکسیناسیون را انجام می‌دهند و تعداد محدودی از خانواده‌ها نیز تمایل به واکسیناسیون فرزندان خود نشان داده‌اند.

چالش‌ها و راهکارهای بهبود واکسیناسیون HPV در ایران

چالش‌ها

• ترس و بدفهمی: باورهای غلط در مورد واکسن و نگرانی از تأثیرات جانبی یا تغییر رفتارهای جنسی.
• کمبود منابع مالی: عدم تخصیص بودجه کافی برای تهیه و توزیع واکسن.
• عدم همکاری بین بخشی: نبود هماهنگی میان وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و رسانه‌ها.
• دسترسی محدود در مناطق محروم: مراکز بهداشتی در مناطق دورافتاده فاقد امکانات لازم برای واکسیناسیون هستند.

راهکارها

• افزایش آموزش و اطلاع‌رسانی: برگزاری کمپین‌های آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها با مشارکت کارشناسان بهداشت.
• تدوین برنامه واکسیناسیون ملی: فراهم کردن بودجه و سیاست‌های حمایتی برای واکسیناسیون رایگان یا کم‌هزینه.
• توسعه زیرساخت‌ها: تجهیز مراکز بهداشتی و آموزش کادر درمان برای اجرای واکسیناسیون.
• جلب مشارکت خانواده‌ها و جوامع محلی: آموزش والدین و رهبران جامعه درباره اهمیت واکسیناسیون.

پیشنهادات نهایی

شیوع ویروس HPV در ایران با توجه به محدودیت‌ها و چالش‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، مسئله‌ای پیچیده و مهم است که نیازمند همکاری همه‌جانبه است. واکسیناسیون HPV، همراه با آموزش‌های گسترده و غربالگری منظم، بهترین راهکار برای کنترل این ویروس و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط است.

اجرای سیاست‌های منسجم و فراهم کردن دسترسی عادلانه به واکسن، می‌تواند در آینده نزدیک به کاهش قابل توجه بار بیماری‌های مرتبط با HPV در ایران منجر شود.

شیوع انواع HPV در زنان ایرانی (مطالعات مختلف)

بیشتر بخوانید:تاثیرات واکسن HPV در کاهش زگیل های تناسلی

میزان پوشش واکسیناسیون HPV در چند کشور منتخب

درصد شیوع HPV پرخطر در زنان ایرانی بر اساس سن

سن (سال)     درصد شیوع HPV پرخطر

15-24        12%

25-34        9%

35-44        6%

45+          3%

راه‌های انتقال ویروس HPV

[تماس پوستی مستقیم]

           ↓

[تماس جنسی واژینال، مقعدی، دهانی]

           ↓

[انتقال ویروس به فرد سالم]

           ↓

[عفونت و احتمال بروز بیماری]

چرخه پیشگیری از HPV

[آموزش و آگاهی] → [واکسن HPV] → [غربالگری منظم] → [درمان به موقع] → [کاهش ابتلا و مرگ و میر]

چرا باید نگران HPV باشیم؟

• عامل اصلی سرطان دهانه رحم: به‌ویژه نوع 16 و 18 عامل حدود 99٪ موارد سرطان دهانه رحم در زنان است.
• شیوع بالا و انتقال آسان:این ویروس بسیار شایع است و از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود، حتی بدون دخول کامل. بسیاری از افراد بدون اینکه بدانند ناقل هستند، آن را منتقل می‌کنند.
• بدون علامت اما ماندگار:اغلب عفونت‌های HPV بدون علامت‌اند، اما بعضی از انواع آن ممکن است سال‌ها در بدن باقی بمانند و به سرطان یا زگیل تناسلی منجر شوند.
• درگیر کردن مردان و زنان:گرچه بیشتر تمرکز بر زنان است، اما HPV می‌تواند باعث سرطان‌های ناحیه مقعد، گلو، آلت تناسلی و زگیل تناسلی در مردان هم شود.
• نبود غربالگری و واکسیناسیون گسترده در برخی کشورها (مثل ایران):نبود برنامه‌های سراسری غربالگری و واکسیناسیون باعث می‌شود بسیاری از موارد دیر تشخیص داده شوند، که درمان را سخت‌تر می‌کند.
• قابل پیشگیری است اما بی‌توجهی می‌شود:با واکسن و رفتار جنسی ایمن، می‌توان به‌سادگی از بسیاری از موارد ابتلا جلوگیری کرد، اما آگاهی پایین است.

چطور HPV منتقل می‌شود؟

راه‌های اصلی انتقال:

• رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی با فرد آلوده 
• تماس پوستی مستقیم با ناحیه تناسلی فرد آلوده
• در موارد نادر: انتقال از مادر به نوزاد در هنگام زایمان
• استفاده مشترک از وسایل شخصی آلوده (احتمالش کم ولی ممکنه)

• ❌ باورهای غلط درباره انتقال HPV:
• “فقط زنان HPV می‌گیرن.” غلطه. مردان هم مبتلا می‌شن و می‌تونن ناقل یا مبتلا به سرطان و زگیل تناسلی بشن.
• اگه رابطه کامل نداشته باشیم، نمی‌گیریم.” اشتباهه. حتی تماس پوستی ساده ناحیه تناسلی ممکنه باعث انتقال بشه.
• “کاندوم کاملاً از انتقال HPV جلوگیری می‌کنه.”کاندوم خطر رو کم می‌کنه ولی ۱۰۰٪ محافظ نیست چون ویروس از طریق پوست اطراف ناحیه تناسلی هم منتقل می‌شه.
• “فقط افراد با روابط جنسی متعدد HPV می‌گیرن نه! حتی یک رابطه جنسی با فرد ناقل می‌تونه باعث انتقال بشه.
• “اگه علائم نداشته باشی، پس ویروس نداری.” بسیاری از افراد مبتلا هیچ علامتی ندارن ولی همچنان ناقل هستن.

“برای اطلاعات بیشتر در مورد ویروسHPV و شیوع آن در ایران به مقاله ذیل مراجعه کنید.”

 دانلود مقاله

ویروس HPV یکی از شایع‌ترین عفونت‌های منتقله از راه جنسی در ایران است که به‌ویژه در میان جوانان شیوع دارد. انواع پرخطر این ویروس عامل اصلی سرطان دهانه رحم به شمار می‌روند. با وجود شیوع قابل‌توجه، آگاهی عمومی نسبت به HPV و راه‌های پیشگیری از آن همچنان محدود است.

برنامه‌های واکسیناسیون هنوز به‌طور گسترده اجرا نمی‌شوند و غربالگری منظم نیز در سطح ملی نهادینه نشده است. برای کنترل مؤثر HPV در ایران، ارتقای آموزش جنسی، گسترش واکسیناسیون و توسعه برنامه‌های غربالگری ضروری است.برای اطلاعات بیشتر با همکاران ما در بخش مولکولی شرکت ماناتک در تماس باشید.