سرطان استخوان: انواع، علائم و درمان آن

تعریفی از سرطان استخوان

سرطان استخوان نوعی سرطان نادر است که در استخوان‌ها ایجاد می‌شود. این سرطان می‌تواند مستقیماً در استخوان شکل بگیرد (سرطان اولیه استخوان) یا از بخش‌های دیگر بدن به استخوان گسترش یابد (سرطان متاستاتیک استخوان). سرطان‌های اولیه استخوان شامل استئوسارکوم، کوندروسارکوم و یوئینگ سارکوما هستند. استئوسارکوم بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود و اغلب استخوان‌های بلند مانند ران یا بازو را درگیر می‌کند. کوندروسارکوم در افراد مسن‌تر شایع‌تر است و از بافت غضروفی منشأ می‌گیرد. یوئینگ سارکوما بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و معمولاً استخوان‌های لگن، ران و دنده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علائم سرطان استخوان شامل درد مداوم در استخوان، تورم، کاهش حرکت مفاصل، شکستگی‌های غیرعادی و کاهش وزن بی‌دلیل است. روش‌های تشخیص شامل تصویربرداری (مانند MRI، سی‌تی‌اسکن و رادیوگرافی)، بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت استخوانی) و آزمایش‌های خون می‌باشد.

اگر سرطان استخوان به سایر قسمت‌های بدن متاستاز داده باشد، درمان معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های فوق خواهد بود و گاهی از درمان‌های هدفمند یا ایمونوتراپی برای کاهش رشد سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پیش‌آگهی سرطان استخوان به عوامل مختلفی مانند نوع سرطان، اندازه و محل تومور، میزان گسترش آن و پاسخ بدن به درمان بستگی دارد. اگر سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود و به دیگر اندام‌ها گسترش نیافته باشد، شانس بهبودی بیشتر است.

پس از درمان، مراقبت‌های پس از درمان و پیگیری‌های منظم بسیار مهم هستند. بیمارانی که تحت درمان سرطان استخوان قرار گرفته‌اند، باید به طور منظم توسط پزشک بررسی شوند تا از عدم بازگشت سرطان و حفظ سلامت عمومی خود اطمینان حاصل کنند. همچنین، فیزیوتراپی و توانبخشی می‌توانند به بازگرداندن قدرت و عملکرد استخوان‌ها و عضلات کمک کنند.

انواع سرطان استخوان

سرطان استخوان به دو دسته اصلی سرطان اولیه استخوان و سرطان متاستاتیک استخوان تقسیم می‌شود.

۱. سرطان اولیه استخوان

این نوع سرطان مستقیماً از سلول‌های استخوانی یا غضروفی منشأ می‌گیرد و شامل چندین نوع است:

استئوسارکوم (Osteosarcoma)
رایج‌ترین نوع سرطان اولیه استخوان است و بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود. این سرطان معمولاً استخوان‌های بلند مانند استخوان ران (فمور)، ساق پا (تیبیا) یا بازو (هومروس) را درگیر می‌کند. رشد سریع دارد و معمولاً به شیمی‌درمانی حساس است.

کوندروسارکوم (Chondrosarcoma)
از سلول‌های غضروفی منشأ می‌گیرد و بیشتر در افراد میانسال و مسن رخ می‌دهد. این نوع سرطان معمولاً در استخوان‌های لگن، دنده‌ها و استخوان‌های بلند مشاهده می‌شود. کوندروسارکوم در مقایسه با استئوسارکوم رشد آهسته‌تری دارد و معمولاً به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی مقاوم است، بنابراین درمان اصلی آن جراحی است.

یوئینگ سارکوما (Ewing’s Sarcoma)

بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان مشاهده می‌شود و در استخوان‌های لگن، ران، دنده‌ها و بازو ایجاد می‌شود. این نوع سرطان معمولاً به شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی پاسخ خوبی می‌دهد. یوئینگ سارکوما می‌تواند از استخوان یا بافت نرم اطراف آن منشأ بگیرد.

فیبروسارکوم و کندروما بالغانه (Fibrosarcoma and Malignant Chondroid Tumors)

این سرطان‌ها از سلول‌های بافت همبند استخوان منشأ می‌گیرند و بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال دیده می‌شوند. این نوع سرطان‌ها نادرتر هستند و معمولاً استخوان‌های پا، بازو و فک را درگیر می‌کنند.

 کوردوما (Chordoma)
سرطانی نادر و کندرشد است که در پایه جمجمه و ستون فقرات ایجاد می‌شود. این نوع سرطان از بقایای طناب عصبی جنینی منشأ می‌گیرد و درمان آن معمولاً شامل جراحی و گاهی پرتودرمانی است.

۲. سرطان متاستاتیک استخوان

این نوع سرطان از سایر قسمت‌های بدن (مانند پستان، ریه، پروستات، کلیه یا تیروئید) به استخوان گسترش پیدا می‌کند. متاستاز استخوان معمولاً در ستون فقرات، لگن، دنده‌ها و استخوان ران دیده می‌شود و باعث درد شدید، شکستگی‌های پاتولوژیک و افزایش سطح کلسیم خون می‌شود. درمان آن شامل پرتودرمانی، داروهای ضدپوکی استخوان (بیسفوسفونات‌ها)، شیمی‌درمانی و درمان هدفمند است.

هر نوع از سرطان استخوان ویژگی‌های خاص خود را دارد و روش درمانی مناسب برای آن تعیین می‌شود. تشخیص زودهنگام و شروع سریع درمان تأثیر زیادی در بهبود بیمار دارد.

علائم سرطان استخوان

علائم سرطان استخوان به نوع، محل و مرحله پیشرفت بیماری بستگی دارد. برخی از علائم اولیه ممکن است خفیف باشند و با مشکلات شایع استخوانی مانند آرتروز یا آسیب‌های جزئی اشتباه گرفته شوند، اما با پیشرفت بیماری، علائم شدت می‌یابند. در ادامه، علائم سرطان استخوان را به‌صورت مفصل بررسی می‌کنیم:

۱. درد استخوان

یکی از رایج‌ترین علائم سرطان استخوان درد مداوم و تشدیدشونده در ناحیه درگیر است.

• در ابتدا، درد ممکن است متناوب و خفیف باشد و فقط هنگام فعالیت‌های شدید یا شب‌ها احساس شود.
• با پیشرفت بیماری، درد شدیدتر، مداوم‌تر و غیرقابل‌کنترل‌تر می‌شود و حتی در حالت استراحت نیز وجود دارد.
• گاهی بیماران این درد را به شکل احساس عمقی یا سوزش در استخوان توصیف می‌کنند.

۲. تورم و التهاب در ناحیه درگیر

پس از چند هفته از شروع درد، ممکن است تورم و برجستگی در محل تومور ظاهر شود.

• این تورم ممکن است همراه با قرمزی یا افزایش دمای ناحیه باشد.
• در صورتی که تومور در نزدیکی مفاصل باشد، ممکن است منجر به محدودیت حرکتی، سفتی یا درد هنگام حرکت مفصل شود.

۳. شکستگی‌های پاتولوژیک (غیرعادی)

استخوان‌های درگیر با سرطان ضعیف و شکننده می‌شوند، بنابراین ممکن است حتی در اثر فشارهای جزئی یا ضربات خفیف دچار شکستگی شوند.

• گاهی اوقات اولین علامت سرطان استخوان، یک شکستگی ناگهانی پس از یک حرکت ساده، مانند چرخیدن در رختخواب یا برداشتن یک شی سبک، است.
• در صورت شکستگی، درد ناگهانی و شدید ایجاد می‌شود.

۴. کاهش وزن و ضعف عمومی

سرطان استخوان مانند سایر انواع سرطان می‌تواند منجر به کاهش وزن بدون دلیل مشخص و تحلیل رفتن عضلات بدن شود.

• این کاهش وزن معمولاً همراه با احساس خستگی مفرط، ضعف شدید و کاهش اشتها است.
• برخی از بیماران احساس می‌کنند که بدنشان انرژی کافی ندارد و حتی انجام فعالیت‌های ساده روزمره برایشان دشوار است.

۵. تب و تعریق شبانه

برخی از انواع سرطان‌های استخوان، به‌ویژه یوئینگ سارکوما، ممکن است باعث تب مکرر، تعریق شبانه و لرز شوند.

• این علائم می‌توانند به دلیل واکنش سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سرطانی یا تأثیر مواد شیمیایی تولیدشده توسط تومور بر روی سیستم عصبی رخ دهند.

۶. کم‌خونی و رنگ‌پریدگی

در برخی موارد، سرطان استخوان ممکن است بر مغز استخوان تأثیر بگذارد و تولید گلبول‌های قرمز را کاهش دهد که در نتیجه منجر به کم‌خونی می‌شود.

• کم‌خونی باعث رنگ‌پریدگی پوست، ضعف، سرگیجه، سردرد و تنگی نفس می‌شود.

ایا این بیماری مادرزادی است؟

سرطان استخوان معمولاً یک بیماری مادرزادی (یعنی از بدو تولد وجود داشته باشد) نیست، اما برخی از عوامل ژنتیکی و ارثی می‌توانند خطر ابتلا به آن را افزایش دهند.

 آیا سرطان استخوان می‌تواند ارثی باشد؟

در بیشتر موارد، سرطان‌های استخوان به‌طور تصادفی و بدون ارتباط با وراثت رخ می‌دهند. بااین‌حال، برخی شرایط ژنتیکی نادر می‌توانند خطر ابتلا به این سرطان را افزایش دهند، ازجمله:

• سندرم لی-فرامنی (Li-Fraumeni Syndrome): یک بیماری ژنتیکی نادر که ناشی از جهش در ژن TP53 است و خطر ابتلا به انواع مختلفی از سرطان‌ها، ازجمله استئوسارکوم را افزایش می‌دهد.
• رتینوبلاستوما ارثی (Hereditary Retinoblastoma): نوعی سرطان چشم در کودکان که در اثر جهش ژن RB1 ایجاد می‌شود و خطر ابتلا به سرطان استخوان، به‌ویژه استئوسارکوم، را افزایش می‌دهد.
• سندرم روتموند-تومسون (Rothmund-Thomson Syndrome): یک بیماری نادر که موجب مشکلات پوستی، کوتاهی قد و افزایش خطر استئوسارکوم می‌شود.
• بیماری پاژه استخوان (Paget’s Disease of Bone): نوعی بیماری مزمن استخوانی که در سنین بالا باعث رشد غیرطبیعی استخوان‌ها شده و در برخی موارد به سرطان استخوان (کوندروسارکوم یا استئوسارکوم) منجر می‌شود.

آیا سرطان استخوان از بدو تولد وجود دارد؟

سرطان استخوان معمولاً در کودکان و نوجوانان در دوره رشد سریع استخوان‌ها ظاهر می‌شود، اما نوزادان و کودکان بسیار خردسال به‌ندرت دچار آن می‌شوند. هیچ مدرکی نشان نمی‌دهد که نوزادی با سرطان استخوان متولد شود، اما برخی از جهش‌های ژنتیکی ممکن است از قبل در سلول‌های او وجود داشته باشند و در سال‌های بعد باعث ایجاد سرطان شوند.

نقش عوامل محیطی و جهش‌های تصادفی

بسیاری از موارد سرطان استخوان ناشی از جهش‌های تصادفی در DNA سلول‌های استخوانی هستند که در طول زندگی رخ می‌دهند. عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض اشعه‌های یونیزان (مانند پرتودرمانی در سنین پایین) ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند، اما این موارد بیشتر بر افراد تحت درمان‌های قبلی سرطان تأثیر می‌گذارند.

سرطان استخوان معمولاً مادرزادی نیست و به‌ندرت به‌صورت ارثی منتقل می‌شود. اما برخی از شرایط ژنتیکی و جهش‌های ارثی می‌توانند احتمال بروز آن را در طول زندگی افزایش دهند. اگر در خانواده سابقه سرطان‌های ژنتیکی وجود داشته باشد، بهتر است با پزشک یا متخصص ژنتیک مشورت شود.

چه اقداماتی برای پیشگیری باید انجام داد؟

سرطان استخوان معمولاً قابل پیشگیری نیست، زیرا بسیاری از موارد آن ناشی از جهش‌های تصادفی در DNA هستند که کنترل آن‌ها دشوار است. بااین‌حال، برخی از عوامل خطر قابل مدیریت هستند و کاهش تماس با عوامل جهش‌زا می‌تواند احتمال ابتلا را کاهش دهد.

۱. اجتناب از قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان

یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش خطر ابتلا به سرطان استخوان، محدود کردن قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان است.

پرتودرمانی غیرضروری در کودکان و نوجوانان باید با احتیاط انجام شود، زیرا استخوان‌های در حال رشد حساس‌تر به جهش‌های DNA هستند.

اجتناب از منابع تشعشعات رادیواکتیو مانند کار در محیط‌های دارای مواد رادیواکتیو (رادیوم، استرانسیوم-۹۰) یا قرار گرفتن در معرض نشت هسته‌ای می‌تواند خطر جهش‌های سرطانی را کاهش دهد.

۲. داشتن سبک زندگی سالم برای تقویت استخوان‌ها

اگرچه تغذیه و ورزش به‌طور مستقیم از سرطان استخوان جلوگیری نمی‌کنند، اما حفظ سلامت استخوان‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن می‌تواند بدن را در برابر بیماری‌های استخوانی مقاوم‌تر کند.

مصرف کافی کلسیم و ویتامین D به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان را کاهش می‌دهد.

ورزش‌های تحمل وزن (Weight-bearing exercises) مانند پیاده‌روی، دویدن و تمرینات مقاومتی می‌توانند استخوان‌ها را قوی‌تر کنند و خطر بیماری‌های استخوانی را کاهش دهند.

اجتناب از سیگار و الکل، زیرا این موارد می‌توانند بر عملکرد سلول‌های استخوانی تأثیر منفی بگذارند و روند ترمیم و بازسازی استخوان را مختل کنند.

۳. بررسی‌های ژنتیکی برای افراد با سابقه خانوادگی سرطان

درصورتی‌که در خانواده سابقه سرطان‌های ارثی مانند سندرم لی-فرامنی یا رتینوبلاستوما وجود دارد، انجام مشاوره ژنتیکی می‌تواند به شناسایی جهش‌های ژنی خطرناک کمک کند.

در صورت وجود جهش‌های ژنتیکی مرتبط، پزشک ممکن است راهکارهای پیشگیرانه خاصی را پیشنهاد کند، مانند بررسی‌های منظم پزشکی یا اجتناب از عوامل محیطی سرطان‌زا.

۴. درمان و کنترل بیماری‌های استخوانی پیش‌سرطانی

برخی بیماری‌های مزمن استخوانی مانند بیماری پاژه یا دیسپلازی فیبرو می‌توانند خطر سرطان استخوان را افزایش دهند. تشخیص زودهنگام و درمان این بیماری‌ها می‌تواند از بدتر شدن وضعیت استخوان‌ها و احتمال سرطانی شدن آن‌ها جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید:ایمونولوژی سرطان چیست

۵. اجتناب از مواد شیمیایی سرطان‌زا

اگرچه ارتباط مستقیم برخی مواد شیمیایی با سرطان استخوان هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما کاهش تماس با مواد شیمیایی سمی مانند آرسنیک، بنزن و مواد رادیواکتیو ممکن است خطر جهش‌های سرطانی را کاهش دهد.

راهکارهای درمانی سرطان استخوان

درمان سرطان استخوان به عوامل مختلفی بستگی دارد، ازجمله نوع سرطان، مرحله پیشرفت بیماری، محل درگیری استخوان، سن و سلامت عمومی بیمار. روش‌های درمانی ممکن است شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی باشند. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های درمان این بیماری را توضیح می‌دهم.

۱. جراحی (Surgery)

جراحی معمولاً مؤثرترین روش درمان سرطان استخوان است، به‌ویژه اگر بیماری در مراحل اولیه باشد. هدف از جراحی برداشتن تومور سرطانی و حفظ عملکرد طبیعی استخوان است.

انواع جراحی‌ها

جراحی حفظ عضو (Limb-Sparing Surgery): در این روش، تومور سرطانی برداشته می‌شود، اما عضو حفظ می‌شود. استخوان آسیب‌دیده ممکن است با پروتز فلزی، پیوند استخوان یا مواد بیولوژیکی جایگزین شود.

قطع عضو (Amputation): اگر سرطان پیشرفته باشد و نتوان استخوان را حفظ کرد، قطع عضو ممکن است تنها راه نجات بیمار باشد. امروزه، با پیشرفت تکنولوژی، این روش کمتر استفاده می‌شود.

جراحی متاستاز (Metastatic Surgery): اگر سرطان به ریه‌ها یا سایر اندام‌ها گسترش یافته باشد، ممکن است نیاز به برداشتن تومورهای متاستاتیک در آن نواحی باشد.

۲. شیمی‌درمانی (Chemotherapy)

شیمی‌درمانی از داروهای ضدسرطان (Cytotoxic Drugs) برای کشتن سلول‌های سرطانی یا کند کردن رشد آن‌ها استفاده می‌کند. این روش معمولاً برای سرطان‌های استخوانی پرخطر مانند استئوسارکوم و یوئینگ سارکوم به کار می‌رود.

زمان استفاده از شیمی‌درمانی

قبل از جراحی (Neoadjuvant Chemotherapy): برای کوچک کردن تومور و کاهش میزان بافتی که باید در جراحی برداشته شود.

بعد از جراحی (Adjuvant Chemotherapy): برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده و جلوگیری از عود بیماری.

در موارد متاستاز (Palliative Chemotherapy): برای کنترل علائم و کند کردن پیشرفت بیماری در سرطان‌های پیشرفته.

داروهای رایج در شیمی‌درمانی سرطان استخوان

دوکسوروبیسین (Doxorubicin)

سیس‌پلاتین (Cisplatin)

متوترکسات با لکوورین (High-Dose Methotrexate with Leucovorin Rescue)

ایفوسفامید (Ifosfamide)

۳. پرتودرمانی (Radiotherapy)

پرتودرمانی از اشعه‌های پرانرژی (مانند اشعه X یا پروتون) برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این روش معمولاً در کوندروسارکوم یا تومورهای مقاوم به شیمی‌درمانی به کار می‌رود.

کاربردهای پرتودرمانی

قبل از جراحی برای کاهش اندازه تومور.

بعد از جراحی برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده و کاهش احتمال عود سرطان.

در بیماران غیرقابل جراحی برای تسکین درد و کنترل رشد تومور (Palliative Radiotherapy).

انواع پرتودرمانی

پرتودرمانی معمولی (External Beam Radiation Therapy – EBRT): روش رایج که اشعه از خارج بدن به تومور تابیده می‌شود.

پرتودرمانی پروتونی (Proton Beam Therapy): دقت بیشتری دارد و آسیب کمتری به بافت‌های سالم می‌زند.

۴. درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy)

درمان‌های هدفمند بر مولکول‌های خاصی در سلول‌های سرطانی تمرکز دارند و عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی‌درمانی دارند. این روش بیشتر در کوندروسارکوم و برخی از موارد استئوسارکوم پیشرفته به کار می‌رود.

داروهای رایج در درمان هدفمند

دنوسوماب (Denosumab): برای تومورهای سلول غول‌آسا (Giant Cell Tumor of Bone) استفاده می‌شود.

ایماتینیب (Imatinib): در برخی از انواع کوندروسارکوم و تومورهای استخوانی نادر مؤثر است.

۵. ایمونوتراپی (Immunotherapy)

ایمونوتراپی سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی تحریک می‌کند. این روش هنوز در مراحل تحقیقاتی است و برای برخی از بیماران ممکن است مفید باشد.

داروهای ایمونوتراپی در سرطان استخوان Checkpoint Inhibitors مانند پمبرولیزومب (Pembrolizumab) برای برخی از سرطان‌های استخوانی در حال بررسی است.

۶. درمان‌های حمایتی (Palliative Care)

در مواردی که سرطان در مراحل پیشرفته یا متاستاتیک است و درمان قطعی امکان‌پذیر نیست، درمان‌های حمایتی برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام می‌شوند. این روش‌ها شامل:

داروهای ضد درد (مانند مرفین، فنتانیل)

درمان‌های فیزیوتراپی برای حفظ تحرک بیمار

مشاوره روانشناسی برای کاهش استرس و اضطراب ناشی از بیماری

انتخاب بهترین روش درمانی

انتخاب درمان مناسب به عوامل مختلفی بستگی دارد. در بیشتر موارد:

جراحی + شیمی‌درمانی برای استئوسارکوم و سارکوم یوئینگ مؤثر است.

جراحی به‌تنهایی یا همراه با پرتودرمانی برای کوندروسارکوم گزینه اصلی است.

درمان هدفمند و ایمونوتراپی در برخی از موارد خاص استفاده می‌شود.

سرطان استخوان بسته به نوع و مرحله بیماری با جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی قابل درمان است. جراحی معمولاً مهم‌ترین بخش درمان است و در برخی موارد، ترکیب آن با شیمی‌درمانی و پرتودرمانی بیشترین شانس بهبودی را فراهم می‌کند. در مراحل پیشرفته، درمان‌های تسکینی به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کنند. برای اطلاعات  بیشتر با همکاران ما در شرکت  ماناتک در تماس باشید.