تب دنگ (Dengue Fever)+عوامل و علایم آن

عامل ویروسی ایجاد کننده بیماری تب دنگ (break-bone fever)

ویروس دنگ (Dengue virus) یک ویروس RNA تک‌رشته‌ای مثبت است که متعلق به جنس Flavivirus و خانواده Flaviviridae می‌باشد. این ویروس از طریق نیش پشه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus به انسان منتقل می‌شود و عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان شیوع دارد. ویروس دنگ دارای چهار سروتیپ مختلف (DENV-1، DENV-2، DENV-3 و DENV-4) است که می‌توانند در افراد مختلف عفونت ایجاد کنند و ایمنی در برابر یک سروتیپ، محافظت کامل در برابر سایر سروتیپ‌ها ایجاد نمی‌کند.

علائم بالینی ویروس دنگ شامل تب ناگهانی و بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم‌ها، درد عضلانی و مفصلی شدید (که به همین دلیل به آن “تب شکسته‌شدن استخوان” نیز گفته می‌شود)، راش پوستی، و خونریزی‌های خفیف مانند خونریزی لثه و بینی است. در برخی موارد، بیماری می‌تواند به شکل شدیدتری به نام تب هموراژیک دنگ (Dengue Hemorrhagic Fever) و سندرم شوک دنگ (Dengue Shock Syndrome) تبدیل شود که با نشت پلاسما، خونریزی شدید و افت فشار خون مشخص می‌شود و می‌تواند مرگبار باشد.

تشخیص ویروس دنگ معمولاً بر اساس علائم بالینی و تأیید آزمایشگاهی از طریق تست‌های سرولوژی و PCR انجام می‌شود. درمان خاصی برای دنگ وجود ندارد و مراقبت‌های حمایتی شامل استراحت، مصرف مایعات فراوان و داروهای مسکن برای کاهش درد و تب مورد نیاز است. پیشگیری از دنگ بیشتر بر کنترل جمعیت پشه‌ها، حذف آب‌های راکد و استفاده از تدابیر محافظتی فردی مانند اسپری‌های دافع حشرات و لباس‌های آستین بلند متمرکز است. تلاش‌های جهانی برای توسعه واکسن مؤثر و برنامه‌های کنترل ناقلین، از اهمیت ویژه‌ای در کاهش شیوع و اثرات این بیماری برخوردار است.

خانواده Flaviviridae

خانواده Flaviviridae یکی از خانواده‌های ویروس‌ها است که به صورت گسترده در میان پستانداران و پرندگان گسترش یافته و مسئول بروز بسیاری از بیماری‌های مهم انسانی و حیوانی است. این خانواده شامل ویروس‌های تک‌رشته‌ای RNA مثبت است و به چهار جنس اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام شامل ویروس‌های مختلفی هستند.

اجزای خانواده Flaviviridae:

1. جنس Flavivirus:
   • ویروس زیکا (Zika virus)
   • ویروس تب زرد (Yellow fever virus)
   • ویروس دنگ (Dengue virus)
   • ویروس انسفالیت ژاپنی (Japanese encephalitis virus)
   • ویروس نیل غربی (West Nile virus)
   • ویروس تب کنه‌ای کولورادو (Tick-borne encephalitis virus)
2. جنس Hepacivirus:
   • ویروس هپاتیت C (Hepatitis C virus)
3. جنس Pegivirus:
   • ویروس هپاتیت G (Hepatitis G virus)
4. جنس Pestivirus:
   • ویروس اسهال مرطوب گاوی (Bovine viral diarrhea virus)
   • ویروس بیماری مرزی (Border disease virus)
   • ویروس طاعون خوکی کلاسیک (Classical swine fever virus)

بیماری‌های منتقل شده توسط پشه آئدس

1. تب دنگ: تب دنگ یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس دنگ (Dengue virus) ایجاد می‌شود و از طریق نیش پشه‌های آلوده به ویژه گونه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus به انسان منتقل می‌شود. این بیماری در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان، از جمله آسیای جنوب شرقی، آمریکای لاتین و آفریقا، شایع است.

• ویروس دنگ دارای چهار سروتیپ مختلف (DENV-1، DENV-2، DENV-3 و DENV-4) است که هر کدام می‌توانند عفونت جداگانه‌ای ایجاد کنند.علائم تب دنگ معمولاً 4 تا 10 روز پس از نیش پشه ظاهر می‌شوند و شامل تب ناگهانی و بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم‌ها، درد عضلانی و مفصلی (که به دلیل شدت درد به آن “تب شکسته‌شدن استخوان” نیز گفته می‌شود)، راش پوستی و خونریزی‌های خفیف مانند خونریزی لثه و بینی است.
• در موارد شدیدتر، بیماری می‌تواند به تب هموراژیک دنگ (Dengue Hemorrhagic Fever) و سندرم شوک دنگ (Dengue Shock Syndrome) تبدیل شود که با نشت پلاسما، خونریزی شدید و افت فشار خون مشخص می‌شود و می‌تواند مرگبار باشد.تشخیص تب دنگ بر اساس علائم بالینی و تأیید آزمایشگاهی از طریق تست‌های سرولوژی و PCR انجام می‌شود.
• درمان خاصی برای دنگ وجود ندارد و مراقبت‌های حمایتی شامل استراحت، مصرف مایعات فراوان و داروهای مسکن برای کاهش درد و تب مورد نیاز است. پیشگیری از دنگ عمدتاً بر کنترل جمعیت پشه‌ها، حذف آب‌های راکد که محل تخم‌ریزی پشه‌ها هستند و استفاده از تدابیر محافظتی فردی مانند اسپری‌های دافع حشرات، لباس‌های آستین بلند و پشه‌بند متمرکز است. برنامه‌های واکسیناسیون نیز برای کاهش شیوع این بیماری در حال توسعه و اجرا هستند.

       2-تب زیکا: تب زیکا یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده به ویروس زیکا (Zika virus)    منتقل می‌شود. این ویروس عمدتاً توسط پشه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus انتقال می‌یابد و در   مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان شایع است.

اهمیت ویژه:

• بارداری: ویروس زیکا می‌تواند از مادر به جنین منتقل شود و منجر به ناهنجاری‌های جدی مانند میکروسفالی (کوچک شدن غیرطبیعی سر) در نوزادان شود.
• انتقال جنسی: ویروس زیکا می‌تواند از طریق تماس جنسی نیز منتقل شود. زیکا به دلیل ارتباط آن با ناهنجاری‌های مادرزادی و پتانسیل آن برای ایجاد اپیدمی‌های منطقه‌ای، از اهمیت ویژه‌ای در حوزه بهداشت عمومی برخوردار است.

3. تب چیکونگونیا:

تب چیکونگونیا یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده به ویروس چیکونگونیا (Chikungunya virus) منتقل می‌شود. این بیماری عمدتاً توسط دو گونه از پشه‌ها، Aedes aegypti و Aedes albopictus، که به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری فعالیت دارند، انتقال می‌یابد. علائم معمولاً بین 4 تا 8 روز پس از نیش پشه ظاهر می‌شوند، اما می‌توانند از 2 تا 12 روز نیز متغیر باشند. بیشتر بیماران طی یک هفته بهبود می‌یابند، اما درد مفاصل ممکن است برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها باقی بماند.

4. تب زرد: تب زرد یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده به ویروس تب زرد (Yellow fever virus) منتقل می‌شود. این بیماری عمدتاً در مناطق گرمسیری آفریقا و آمریکای جنوبی شایع است و می‌تواند بسیار جدی و حتی کشنده باشد. در موارد شدیدتر:
   • زردی (یرقان) که به زرد شدن پوست و چشم‌ها منجر می‌شود.
   • خونریزی (از دهان، بینی، چشم‌ها یا معده)
   • نارسایی کبد و کلیه

پشه آئدس

گونه‌های پشه آئدس: پشه آئدس که ویروس دنگ را منتقل می‌کند، عمدتاً شامل دو گونه است: آئدس اجیپتی (Aedes aegypti) و آئدس آلبوپیکتوس (Aedes albopictus). این پشه‌ها نقش اصلی در انتقال ویروس دنگ دارند.

ویژگی‌های پشه آئدس:

• زیستگاه: پشه‌های آئدس معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری یافت می‌شوند. آن‌ها ترجیح می‌دهند در نزدیکی آب‌های راکد، مانند گلدان‌های گل، بشکه‌های آب و کانتینرها، تخم‌گذاری کنند.
• فعالیت: پشه‌های آئدس عمدتاً در طول روز فعال هستند و بیشتر در صبح زود و غروب نیش می‌زنند.
• تشخیص: پشه آئدس اجیپتی با داشتن نوارهای سفید روی پاها و یک نشانه لیری شکل سفید روی پشت آن شناخته می‌شود.

کنترل و پیشگیری

کنترل پشه‌ها:

• از بین بردن آب‌های راکد: جلوگیری از ایجاد مناطق تخم‌گذاری پشه‌ها.
• استفاده از حشره‌کش‌ها: استفاده از اسپری‌های حشره‌کش و دستگاه‌های دفع حشرات.
• استفاده از پشه‌بند: در مناطقی که پشه آئدس فراوان است، استفاده از پشه‌بند و توری‌های محافظ.
• پوشش مناسب: پوشیدن لباس‌های بلند و استفاده از مواد دفع کننده پشه‌ها.

پیشگیری:

• واکسیناسیون: برای تب زرد واکسن موجود است، اما برای دنگ و زیکا هنوز واکسن موثری به طور گسترده در دسترس نیست.
• آگاهی عمومی: آموزش عمومی در مورد نحوه پیشگیری از نیش پشه‌ها و اهمیت کنترل محیط زیست.

علائم اختصاصی بیماری

بیشتر افراد مبتلا به دنگ علائم خفیف یا بدون علائم دارند و در مدت 1-2 هفته بهبود می‌یابند. به ندرت، دنگ می‌تواند شدید شود و منجر به مرگ شود. اگر علائم بروز کنند، معمولاً 4-10 روز پس از عفونت آغاز شده و 2-7 روز طول می‌کشند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا (40 درجه سانتی‌گراد/104 درجه فارنهایت)
• سردرد شدید
• درد پشت چشم‌ها
• درد عضلات و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم غدد
• راش پوستی

افرادی که برای بار دوم مبتلا می‌شوند، در معرض خطر بیشتری برای دنگ شدید قرار دارند. علائم دنگ شدید اغلب پس از از بین رفتن تب ظاهر می‌شوند:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع
• خونریزی از لثه یا بینی
• خستگی
• بی‌قراری
• خون در استفراغ یا مدفوع
• تشنگی شدید
• پوست رنگ‌پریده و سرد
• احساس ضعف

افرادی که این علائم شدید را دارند باید فوراً تحت مراقبت قرار گیرند. پس از بهبودی، افرادی که دنگ داشته‌اند ممکن است برای چند هفته احساس خستگی کنند.

جدیدترین اخبار در مورد بیماری تب دنگ، تعداد بیماران و کشته‌شدگان

وضعیت جهانی تب دنگ

بیماری تب دنگ که توسط پشه‌های آئدس (Aedes) منتقل می‌شود، در سال 2024 به شدت افزایش یافته است. تا به حال بیش از 10 میلیون مورد از این بیماری و بیش از 5000 مرگ و میر مرتبط با تب دنگ در 80 کشور گزارش شده است.​ (ECDC)​​ (PAHO) ا​ین افزایش تعداد مبتلایان به دلایلی از جمله تغییرات آب و هوایی، افزایش دما و بارش‌های سنگین که شرایط مناسبی برای تکثیر پشه‌ها فراهم می‌کند، مرتبط است​. (World Health Organization (WHO))​

در منطقه آمریکا، از ابتدای سال 2024 تا اواخر مارس، بیش از 3.5 میلیون مورد و بیش از 1000 مرگ ناشی از تب دنگ گزارش شده است. بیشترین تعداد مبتلایان در کشورهای برزیل، پاراگوئه و آرژانتین مشاهده شده است، به طوری که این سه کشور 92 درصد از کل موارد و 87 درصد از مرگ و میرها را شامل می‌شوند.

بیشتر بخوانید:آشنایی با ویروس ها پارت 03

سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان بهداشت پان آمریکایی (PAHO) تلاش‌های زیادی برای کنترل و پیشگیری از تب دنگ انجام می‌دهند. این سازمان‌ها به کشورها کمک می‌کنند تا سیستم‌های بهداشتی خود را تقویت کرده و توانایی‌های آزمایشگاهی و نظارتی خود را بهبود بخشند. این تلاش‌ها شامل ارائه مشاوره فنی، توزیع مواد لازم برای آزمایش‌های سرولوژیک و مولکولی، و ارتقاء آموزش و آگاهی عمومی درباره پیشگیری از نیش پشه‌ها می‌شود.

پاسخ سازمان بهداشت جهانی (WHO)

سازمان بهداشت جهانی به روش‌های زیر به مقابله با دنگ پاسخ می‌دهد:

• از کشورها در تأیید شیوع از طریق شبکه‌های آزمایشگاهی همکار خود پشتیبانی می‌کند.
• به کشورها حمایت فنی و راهنمایی برای مدیریت مؤثر شیوع دنگ ارائه می‌دهد.
• از کشورها در بهبود سیستم‌های گزارش‌دهی و ثبت بار واقعی بیماری حمایت می‌کند.
• آموزش‌های مربوط به مدیریت بالینی، تشخیص و کنترل ناقلین را در سطح کشور و منطقه با همکاری برخی از مراکز همکار خود ارائه می‌دهد.
• استراتژی‌ها و سیاست‌های مبتنی بر شواهد را فرمول‌بندی می‌کند.
• از کشورها در توسعه استراتژی‌های پیشگیری و کنترل دنگ و پذیرش پاسخ جهانی به کنترل ناقلین (2017-2030) و ابتکار جهانی آربوویروس (2022-2025) حمایت می‌کند.
• توسعه ابزارهای جدید، از جمله محصولات حشره‌کش و فناوری‌های کاربردی را بررسی و توصیه می‌کند.
• سوابق رسمی دنگ و دنگ شدید را از بیش از 100 کشور عضو جمع‌آوری می‌کند.
• راهنماها و کتابچه‌های راهنمای مربوط به نظارت، مدیریت موارد، تشخیص، پیشگیری و کنترل دنگ را برای کشورهای عضو منتشر می‌کند.

وضعیت بیماری تب دنگ در ایران

در ایران، اولین موارد انتقال محلی تب دنگ در بندر لنگه، استان هرمزگان در تاریخ 14 ژوئن 2024 گزارش شد. تا 17 ژوئیه 2024، تعداد موارد انتقال محلی به 12 مورد رسیده است. این موارد بدون تاریخچه سفر به خارج از ایران تأیید شده‌اند. ایران به طور معمول سالانه به طور متوسط 20 مورد وارداتی تب دنگ بین سال‌های 2017 تا 2023 گزارش می‌داد، اما در سال 2024، تا 137 مورد وارداتی بین 15 می و 10 جولای گزارش شده است.

مناطق پرخطر

• استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، گیلان و مازندران به دلیل حضور پشه‌های آئدس و شرایط آب و هوایی مساعد در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

اقدامات پیشگیرانه

وزارت بهداشت و سازمان جهانی بهداشت (WHO) در حال تقویت نظارت، توزیع مواد تشخیصی و آموزشی، و انجام فعالیت‌های آگاهی‌بخشی جامعه هستند. بیمارستان‌ها برای آماده‌سازی جهت تشخیص و درمان موارد احتمالی آماده‌سازی شده‌اند. برنامه‌های کنترلی شامل حذف محل‌های تخم‌گذاری پشه، استفاده از مواد دافع پشه، و افزایش آگاهی عمومی درباره علائم بیمار و اقدامات پیشگیرانه است. این اطلاعات نشان می‌دهد که بیماری تب دنگ یک تهدید جدی برای بهداشت عمومی جهانی است و نیاز به تلاش‌های هماهنگ و گسترده برای کنترل و کاهش شیوع آن وجود دارد.

حقایق کلیدی و مهم

• دنگ یک عفونت ویروسی است که از طریق نیش پشه‌های آلوده به انسان منتقل می‌شود.
• حدود نیمی از جمعیت جهان اکنون در معرض خطر دنگ قرار دارند و تخمین زده می‌شود که هر سال بین 100 تا 400 میلیون عفونت رخ می‌دهد.
• دنگ در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری در سراسر جهان یافت می‌شود و بیشتر در مناطق شهری و نیمه‌شهری شایع است.
• در حالی که بسیاری از عفونت‌های دنگ بدون علامت هستند یا تنها بیماری خفیفی ایجاد می‌کنند، این ویروس می‌تواند گاهی اوقات موارد شدیدتری ایجاد کند و حتی منجر به مرگ شود.
• پیشگیری و کنترل دنگ به کنترل ناقلین وابسته است. درمان خاصی برای دنگ/دنگ شدید وجود ندارد و تشخیص زودهنگام و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مناسب به طور قابل توجهی نرخ مرگ و میر ناشی از دنگ شدید را کاهش می‌دهد.

کلام آخر

 اطلاعات ذکر شده، می‌تواند به درک بهتر از ویروس دنگ، پشه آئدس و بیماری‌های مرتبط کمک کند و همچنین راهکارهای کنترل و پیشگیری را ارائه دهد. جهت دریافت اطلاعات بیشتر با همکاران ما در ماناتک در تماس باشید.